ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ ΣΤΟΥΣ ΑΕΡΗΔΕΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ
Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει επισκεφθεί την παλαιά συνοικία των Αθηνών, την Πλάκα και να μην έχει δει –έστω από κάποια απόσταση– τους ‘Αέρηδες’ ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της αρχαιότητας. Δεσπόζει μέσα στη Ρωμαϊκή Αγορά, κάτω από την βόρεια πλευρά της Ακροπόλεως.
Αυτό το ομολογουμένως παραμελημένο μνημείο, ενώ όλοι λίγο πολύ το γνωρίζουμε, ελάχιστοι γνωρίζουν την ιστορία του. Αν δεν είναι το αρχαιότερο, σίγουρα είναι ένα από τα αρχαιότερα μετεωρολογικά μνημεία του κόσμου και είναι επιπλέον ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα, δεδομένου ότι πάμπολλα μνημεία της αρχαιότητας έχουν υποστεί σοβαρές ζημιές και φθορές στο διάβα του χρόνου και επιδρομών.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΑΕΡΗΔΩΝ
Το επίσημο όνομα του μνημείου είναι ‘Ωρολόγιον του Κυρρύστου’. Οι πηγές μάς πληροφορούν ότι το μνημείο ανεγέρθηκε από τον αστρονόμο Ανδρόνικο Κυρρύστη (δηλαδή από την Κύρρο), ο οποίος έζησε κατά τον 2ο π.Χ. αιώνα. Γρήγορα είχε αποκτήσει τη φήμη του κατασκευαστή αστρονομικών οργάνων, οπότε και κλήθηκε να κατασκευάσει το ‘Ωρολόγιον’ (τους Αέρηδες) στην Αθήνα. Δε γνωρίζουμε επ΄αρκριβώς την ακριβή χρονιά της κατασκευής αυτού του μνημείου, αλλά οι ιστορικοί συγκλίνουν ότι πρέπει να έγινε μεταξύ 2ου και 1ουπ.Χ. αιώνα, κατά την περίοδο δηλαδή του Ρωμαίου Στρατηγού Λεύκιου Κορνηλίου Σύλλα (138 – 78 π.Χ.).
Πρόκειται για ένα πυργωτό οκταγωνικό οικοδόμημα, επενδυμένο από το λευκό πεντελικό μάρμαρο, συνολικού ύψους 12 μέτρων, μήκους έκαστης πλευράς 3.20 μέτρων και διαμέτρου 8 μέτρων, ενώη στέγη του είναι κωνική κεραμοσκεπής.
Το Ωρολόγιον του Ανδρόνικου Κυρρύστου (Αέρηδες)
Εξωτερικά, η οκταγωνική δομή του μνημείου δείχνει τους οκτώ βασικούς ανέμους (4x2), οι οποίοι αντιπροσωπεύονται από τις οκτώ αντίστοιχες θεότητες ανέμων, ακολουθώντας τους κατά τη φορά του ρολογιού:
Ο ΒΟΡΕΑΣ(Β)Πρόκειται για τη θεότητα του βορείου, ψυχρού ανέμου, του κομιστή του Χειμώνος. Εκ της ινδοευρωπαϊκής της ρίζας gʷerπροέρχεται το ‘βορά’ (λεία, εξ΄ου και το ρήμα καταβροχθίζω). Αρχικά, Βορέας σήμαινε ο ορεινός άνεμος, που έρχεται από τα βουνά της μακρινής πατρίδας του Ορέστη, δηλαδή από τη Χώρα των Υπερβορείων.
Συνώνυμα: Τραμουντάνα, εκ του λατινικού mons –tis: βουνό, όρος και tramontagnia ‘άνεμος που φυσάει από το βορρά.
Ο Βορέας, ο βόρειος, σκυθρωπός γέρος, τυλιγμένος σε χιτώνα, φυσάει μέσα από ένα μεγάλο κοχύλι.
Ο ΚΑΙΚΙΑΣ(ΒΑ) Αποτελούσε προσωποποίηση του ομώνυμου βορειοανατολικού ανέμου των αρχαίων. Ο Αριστοφάνης αναφέρει ότι ήταν άστατος άνεμος και προμηνούσε κακοκαιρία. Η ρίζα του προέρχεται από τον ομώνυμο ποταμό της Μυσίας στη ΒΔ Μικρά Ασία (Προποντίδα), απ΄όπου πνέει ο άνεμος αυτός.
Συνώνυμα:Μέσης, Γραίγος, εκ του ιταλικού grecovento = ‘άνεμος από την Ελλάδα’.
Ο Καικίας, ο βορειοανατολικός, επίσης γέρων, σκορπίζοντας χαλάζι από την ασπίδα του.
Ο ΑΠΗΛΙΩΤΗΣ (Α) Εκ του από + Ήλιος (-ώτης), προερχόμενος δηλαδή από τον Ήλιο (ανατολή). Συνώνυμα: Λεβάντες (ιταλικά Levante, γαλλικά Levant), εκ του λατινικού ρήματος levere = σηκώνομαι, ανατέλλω.
Ο Απηλιώτης (ανατολικός), νέος, με τα χέρια του γεμάτα στάχυα και φρούτα, καθώς φέρνει πολύτιμη βροχή για τους γεωργούς.
Ο Εύρος (ΝΑ) Ο άνεμος που πνέει κατά τη διεύθυνση (απόσταση, εύρος) της διχοτόμου των διευθύνσεων του ανατολικού και νοτίου ανέμου.
Συνώνυμα: Σιρόκος ή Σορόκος, εκ του ιταλικού s(c)irocco, το οποίο με τη σειρά του προέρχεται από το αραβικό شرقي = σαρ(γ)κί.
Ο Εύρος (νοτιοανατολικός), αποπνικτικός, γέρων, ο μοναδικός που φέρει άδεια χέρια.
Ο ΝΟΤΟΣ (Ν) Ομόριζο του ρήματος νοτίζω = υγραίνομαι, βρέχομαι, ο υγρός, γιομάτος υγρασία και βροχή άνεμος. Η ινδεοευρωπαϊκή ρίζα *snu = στάζειν και nutas (σανσκριτικά) = νοτιάς (ελληνικά).
Ο νεαρός Νότος (νότιος), κρατώντας μια αναποδογυρισμένη υδρία, χύνει τις βροχές του.
Ο ΛΙΨ (ΝΔ) Ο Αριστοφάνης μάς λέει ότι ο άνεμος αυτός έρχεται από τη Λιβύη (ο Λιψ, του Λιβός = Λίβας).
Συνώνυμα: Γαρμπής, εκ του αραβικού garbi = νοτιοδυτικός άνεμος, από το οποίο προήλθε και το ισπανικό Garbin.
Ο Λιψ (νοτιοδυτικός), στιβαρός, κρατά στα χέρια του την πρύμνη ενός πλοίου, σημάδι ότι είναι καλοτάξιδος.
Ο ΖΕΦΥΡΟΣ (Δ)Η ρίζα του όρου προέρχεται από το ζόφος = σκοτεινός, δύων (ερχόμενος από τη δύση). Ομόριζο του ζοφερός = σκοτεινός.
Συνώνυμα: Πουνέντες, εκ του λατινικού ponens –ponentis = δύση.
Ο Ζέφυρος(δυτικός), γυμνός και με τον μανδύα του γεμάτο ανοιξιάτικα λουλούδια εμφανίζεται ο δυτικός άνεμος Ζέφυρος, που είναι ευχάριστα ζεστός.
Ο ΣΚΙΡΩΝ (ΒΔ) Μυθικό πρόσωπο, ο διαβόητος Κορίνθιος ληστής, που είχε στήσει το λημέρι του στην περιοχή των Μεγάρων (σήμερα γνωστή ως ‘Κακιά Σκάλα’, κατά την αρχαιότητα γνωστότερη ως ‘Σκιρωνίδες Πέτρες’), όπου ο ΒΔ άνεμος (καταβάτης) ήταν πολύ επικίνδυνος, τον οποίο σκότωσε ο Θησέας.
Συνώνυμα: Μαΐστρος (Μαϊστράλι), εκ του βενετσιάνικου maistro< λατινικά magistralis<magister<magis + -ter<magnus<ινδοευρωπαϊκήρίζα *maǵ- ή *meǵh- =μεγάλος, δυνατός.
Ο Σκίρων (βορειοδυτικός). Ο κύκλος των οκτώ ανέμων κλείνει με τον πιο αντιπαθητικό, τον βορειοδυτικό – όπως ο ληστής που σκότωσε ο Θησέας και είχε την έδρα του στη σημερινή Κακιά Σκάλα (Σκιρωνίδες Πέτρες), επειδή πίστευαν ότι έπνεε από εκεί -, ντυμένο με βαριά ρούχα και ένα αγγείο αναποδογυρισμένο στο χέρι, καθώς ψυχρός τον χειμώνα και καυτός το καλοκαίρι αρρωσταίνει τους ανθρώπους.
Στην κορυφή της στέγης του Ωρολογίου, υπήρχε ένας ορειχάλκινος ανεμοδείκτης, στη μορφή του Τρίτωνα, υιού του Ποσειδώνος, ο οποίος έδειχνε τη φορά του ανέμου και κάτω από την κάθε ανάγλυφη παράσταση των θεοτήτων των ανέμων, υπήρχαν εγχάρακτες ακτίνες σε διάφορους σχηματισμούς και αποτελούσαν ουσιαστικά ένα ηλιακό ρολόι.
Καλλιτεχνική αναπαράσταση του προτύπου του Ωρολογίου του Ανδρόνικού του Κυρρύστου.
Στις ανήλιες ημέρες, ο υπολογισμός της ώρας γινόταν με τη βοήθεια ενός υδραυλικού ρολογιού. Φαίνεται λοιπόν πως ο Ανδρόνικος συνέδεσε τις προηγούμενες εφευρέσεις των Αρχίμηδους, Φίλωνος και Κτησιβίου. Το υδραυλικό σύστημα τροφοδοτούνταν μέσω αγωγού από μια πηγή που βρισκόταν στη βόρεια πλευρά της Ακροπόλεως.
Κάτοψη της βάσεως του μνημείου
Στους πρωτοχριστιανικούς αιώνες χρησιμοποιήθηκε πιθανότατα ως Βαπτιστήριο και τον 5ο η 6ο αι. μετετράπη σε χριστιανική εκκλησία. Ουσιαστικά, η σημερινή οδός Αιόλου, έχει την αφετηρία της από το Ωρολόγιον, ενώ παραδίπλα υπάρχει και η οδός Κυρρύστου, τιμώντας τον καταστευαστή του μνημείου. Αυτό το μαρτυρούν τόσο οι ισοσκελείς σταυροί που έχουν λαξευθεί στις δυτικές παραστάδες του, όσο και χριστιανικοί τάφοι που ανεσκάφησαν στον περίβολο του. Διατηρήθηκε ως εκκλησία τουλάχιστον ως τον 15ο αι. Στους παλαιοχριστιανικούς χρόνους πιθανότατα χρησιμοποιήθηκε ως εκκλησία και το αρχαίο Αγορανομείο, που σωζόταν όρθιο εκεί κοντά.
Κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (16ος – 19ος αι.), το Ωρολόγιον μετατράπηκε σε Τεκέ (μουσουλμανικό παρεκκλήσι), από διάφορους Δερβίσηδες, η παρουσία των οποίων στην περιοχή διέσωσε το σημαντικότατο αυτό μνημείο, το οποίο παραδόθηκε σχεδόν άθικτο κατά την περίοδο της ίδρυσης του νέου Ελληνικού Κράτους (1822).
Επιμέλεια – Παρουσίαση: Weerman - Ιωάννης Γιαλαμάς
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου