Νέφη - Μέρος Α

Πόσο μονότονος θα φάνταζε άραγε ένας μπλε ουρανός χωρίς σύννεφα; Δίχως αμφιβολία, τα σύννεφα αποτελούν ένα από τα αγαπήμενα θέματα όσων ασχολούνται με τον καιρό. Αποτελούν ένα όμορφο θέαμα από αισθητικής πλευράς, προσδίδοντας επιπλέον ενδιαφέρον στην παρατήρηση της ατμόσφαιρας. Δίχως την παρουσία τους άλλωστε δεν είναι δυνατόν να υπάρξει υετός, είτε με την μορφή χιονιού, είτε με την μορφή βροχής.

Η ποικιλομορφία που χαρακτηρίζει τα σύννεφα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ανεξάντλητη. Ορισμένα από αυτά παρατηρούνται μόνο σε μεγάλα ύψη, ενώ άλλα "αγγίζουν" το έδαφος. Μπορεί να είναι "παχιά" ή "λεπτά", μεγάλα ή μικρά. Για την επιβολή μιας τάξης επάνω σε αυτή την ποικιλία μορφών, τα σύννεφα κατηγοριοποιούνται σήμερα σε δέκα (10) βασικούς τύπους.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Η πρώτη επίσημη αναγνώριση και κατηγοριοποίηση νεφών χρονολογείται στις αρχές του 19ου αιώνα. Ο Γάλλος Φυσικός Lammarck θεωρείται ο εμπνευστής του πρώτου συστήματος κατηγοριοποίησης νεφών (1802), με το "έργο" του ωστόσο να μην λαμβάνει την ανάλογη ανταπόκριση. Ένα χρόνο μετά τον Lammarck, ο Άγγλος Φυσικός Luke Howard πρότεινε ένα σύστημα κατηγοριοποίησης νεφών (1803) το οποίο έτυχε μεγαλύτερης και ευρύτερης αποδοχής. Η βασική καινοτομία του συστήματος του Howard ήταν η χρήση λέξεων λατινικής προέλευσης για την περιγραφή των νεφών όπως αυτά παρατηρούνται από το έδαφος. Στο σύστημα του Howard υπήρχαν τέσσερις (4) βασικοί τύποι νεφών: (α) τα stratus, νέφη με οριζόντια ανάπτυξη, (β) τα cumulus, νέφη με κατακόρυφη ανάπτυξη, (γ) τα cirrus, νέφη με "ινοειδή" μορφή, και (δ) τα nimbus, τα βροχοφόρα νέφη. Ο χαρακτηρισμός όλων των νεφών μπορούσε να πραγματοποιηθεί συνδυάζοντας τους παραπάνω βασικούς τύπους. Για παράδειγμα, ένα nimbostratus αντιστοιχούσε σε στρωματόμορφο σύννεφο βροχής, ενώ ένα cumulonimbus αντιστοιχούσε σε σύννεφο βροχής με εμφανή κατακόρυφη ανάπτυξη.
Το 1887, οι Abercromby και Hildebrandson επέκτειναν το αρχικό σύστημα κατηγοριοποίησης του Howard και δημοσιεύσαν το σύστημα κατηγοριοποίησης που χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα, με μικρές μόνο μεταβολές. Σύμφωνα με αυτό το σύστημα, υπάρχουν δέκα (10) κύριες μορφές νεφών που κατηγοριοποιούνται σε τέσσερα (4) βασικά γένη. Τα γένη ορίζονται με βάση το ύψος της βάσης των νεφών, οπότε υπάρχουν τα ανώτερα, τα μέσα, και τα κατώτερα νέφη. Το τέταρτο γένος περιλαμβάνει νέφη τα οποία χαρακτηρίζονται περισσότερο για την κατακόρυφη παρά για την οριζόντια τους ανάπτυξη.

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΝΕΦΩΝ
Η καθιεριώμενη από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Μετεωρολογίας (ΠΟΜ) ταξινόμηση των χαρακτηριστικών μορφών νεφών σε γένη έχει ως εξής:
(Α) Ανώτερα Νέφη
Στα μεγάλα και μεσσαία γεωγραφικά πλάτη ο σχηματισμός των ανώτερων νεφών λαμβάνει συνήθως χώρα από τα 6km και πάνω. Σε αυτά τα υψόμετρα ο ατμοσφαιρικός αέρας είναι αρκετά ψυχρός και ξηρός, οπότε τα ανώτερα νέφη αποτελούνται σχεδόν εξ'ολοκλήρου από παγοκρύσταλλους και είναι επίσης σχετικά "λεπτά". Τα ανώτερα νέφη εμφανίζονται συνήθως λευκά, με εξαίρεση κατά την ανατολή και τη δύση του ηλίου, όταν και μπορούν να εμφανιστούν με κοκκινωπές αποχρώσεις (εξαιτίας της ανάκλασης στην κάτω επιφάνεια τους εκείνων των μηκών κύματος του φωτός -χρώματα- που δεν σκεδάζονται, δηλ. κόκκινο, πορτοκαλί, κίτρινο). Στο γένος των ανώτερων νεφών απαντώνται οι εξής τύποι:
Α1. Θύσανοι (Cirrus, Ci)

Νέφη Cirrus

Τα cirrus αποτελούν τον πιο κοινό τύπο ανώτερων νεφών. Παρουσιάζονται με την μορφή ινών ή νημάτων και μπορούν να είναι ευθέα ή ανάμωλα κεκαμμένα ή περιέργα πλεγμένα. Πολλές φορές, τα άκρα των cirrus εμφανίζονται να έχουν μορφή αγκίστρου ή τουλίπας.
Τα cirrus κινούνται συνήθως στον ουρανό από δυτικά προς ανατολικά, υποδεικνύοντας τη διεύθυνση του ανέμου στο ύψος όπου παρατηρούνται. Η παρουσία τους στην ατμόσφαιρα είναι συνήθως συνώνυμη της καλοκαιρίας.

Α2. Θυσανοσωρείτες (Cirrocumulus, Cc)

Νέφη Cirrocumulus

Τα cirrocumulus, τα οποία απαντώνται λιγότερα συχνά από τα cirrus, παρουσιάζονται με την μορφή μικρών, στρογγυλόμορφων στρωμάτων περισσότερο ή λιγότερο εκτεταμμένων. Εμφανίζονται είτε μεμονωμένα, είτε σχηματίζοντας μεγάλες σειρές. Στη δεύτερη περίπτωση, η εμφάνιση των cirrocumulus δίνει την αίσθηση της παρουσίας ενός ελαφρού κυματισμού, σε αντίθεση με την πιο "απαλή" όψη των cirrus. Τα cirrocumulus σπάνια καλύπτουν μεγάλο μέρος του ουράνιου θόλου. Παρατηρούνται συχνότερα κατά τη διάρκεια του χειμώνα και συνδέονται με καλό, αλλά ψυχρό καιρό.

Α3. Θυσανοστρώματα (Cirrostratus, Cs)

Νέφη Cirrostratus

Τα cirrostratus παρουσιάζονται με την μορφή ενός λευκού πέπλου που καλύπτει σχεδόν το σύνολο του ουράνιου θόλου. Αποτελούνται κυρίως από παγοκρυστάλλους, ενώ το κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η δημιουργία του φαινομένου της άλω (ένα "δαχτυλίδι φωτός") όταν πίσω από αυτά υπάρχει ο ήλιος ή η σελήνη. Η εμφάνιση πυκνών cirrostratus στην ατμόσφαιρα συνδέεται με την προσέγγιση καταιγίδων σε μια περιοχή. Επομένως, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την πρόβλεψη βροχοπτώσεων ή χιονοπτώσεων εντός 12 ή 24 ωρών, ιδιαίτερα όταν μετά από αυτά εμφανίζονται μέσα νέφη.

(Β) Μέσα Νέφη
Τα μέσα νέφη έχουν βάσεις που εντοπίζονται μεταξύ των 2km και 7km, στα μεσσαία γεωγραφικά πλάτη. Τα νέφη αυτά αποτελούνται κατά κύριο λόγο από υδροσταγονίδια και μόνο εφόσον η θερμοκρασία είναι αρκούντως χαμηλή εμφανίζονται και παγοκρύσταλλοι.
Β1. Υψισωρείτες (Altocumulus, Ac)

Νέφη Altocumulus

Τα altocumulus εμφανίζονται με την μορφή εκτεταμένου λεπτού στρώματος, αποτελούμενα κυρίως από υδροσταγονίδια. Το "πάχος" τους σπάνια ξεπερνάει το 1km. Πολλές φορές παρουσιάζονται με την μορφή επιμήκων και παράλληλων κυλίνδρων που χωρίζονται μεταξύ τους από ευδιάκριτες λωρίδες ουρανού, δημιουργώντας την εντύπωση ενός νεφελώδους πλακόστρωτου. Τα altocumulus ξεχωρίζουν από τα παρόμοια σε όψη cirrocumulus κυρίως λόγω του μεγαλύτερού τους μεγέθους. Η εμφάνιση altostratus στον ουρανό κατά τη διάρκεια ζεστών και υγρών πρωινών του καλοκαιριού, προμηνύει την εκδήλωση καταιγίδων κατά τη διάρκεια του απογεύματος.

Β2. Υψιστρώματα (Altostratus, As)

Νέφη Altostratus

Τα altostratus παρουσιάζονται σχεδόν πάντα με την μορφή ενός εκτεταμένου γκρίζου στρώματος, του οποίου η πυκνότητα είναι τέτοια ώστε ακόμη και στα πιο λεπτά του μέρη ο ήλιος (ή η σελήνη) να διακρίνεται με αρκετή ασάφεια ως προς τα όρια του. Τα παχύτερα τμήματα των altostratus καλύπουν πλήρως τον ήλιο ή τη σελήνη. Αποτελούνται από νεφοσταγόνες ή παγοκρυστάλλους, ενώ περιέχουν επίσης βροχοσταγόνες και νιφάδες χιονιού (υπό συνθήκες, λαμβάνοντας υπόψη τη θερμοκρασία). Τα altostratus χαρακτηρίζονται ως υετοφόρα νέφη και η παρουσία τους συνδέεται συνήθως με παρατεταμένη βροχόπτωση ή χιονόπτωση.

(Γ) Κατώτερα Νέφη
Τα κατώτερα νέφη έχουν βάσεις που εντοπίζονται κάτω από τα 2km. Αποτελούνται σχεδόν πάντα από υδροσταγονίδια και, όταν η θερμοκρασία το επιτρέπει, παγοκρυστάλλους και νιφάδες χιονιού.
Γ1. Στρώματα (Stratus, St)

Νέφη Stratus

Τα stratus είναι νέφη με μορφή γκρίζου στρώματος που συχνά καλύπτουν όλο τον ουρανό. Η βάση τους είναι αρκετά ομοιόμορφη και χαμηλή, ώστε αποκρύπτουν πολλές φορές τις κορυφές χαμηλών λόφων και κτιρίων. Η όψη τους θυμίζει ομίχλη που δεν αγγίζει το έδαφος. Αποτελούνται κυρίως από νεφοσταγόνες και πολύ μικρές βροχοσταγόνες. Κατά κανόνα, τα stratus δε συνδέονται με την εκδήλωση υετού, αν και αρκετές βροχές δίνουν ασθενές ψιλόβροχο.

Γ2. Στρωματομελανίες (Nimbostratus, Ns)

Νέφη Nimbostratus

Τα nimbostratus παρουσιάζονται ως εκτεταμένο χαμηλό στρώμα με σκοτεινό γρκρίζο χρώμα και "υγρή" όψη. Συνδέονται με την εκδήλωση λιγότερο ή περισσότερο συνεχόμενης βροχόπτωσης ή χιονόπτωσης. Η βάση τους είναι αρκετά ασαφής και είναι δυνατόν να περιέχουν νεφοσταγόνες, παγοκρυστάλλους, βροχοσταγόνες και νιφάδες χιονιού.

Γ3. Στρωματοσωρείτες (Stratocumulus, Sc)

Νέφη Stratocumulus

Τα stratocumulus εμφανίζονται με την μορφή σφαιρικώ ή κυλινδρικών μαζών, συνήθως γκρίζου ή υπόλευκου χρώματος με έντονα σκοτεινά τμήματα. Ανάλογα με τις συνθήκες, οδηγούν σε εκδήλωση βροχής ή χιονιού με ασθενή, κατά κανόνα, ένταση.

(Δ) Νέφη Κατακόρυφης Ανάπτυξης
Στο γένος αυτό κατατάσσονται νέφη τα οποία χαρακτηρίζονται για την εκτεταμένη κατακόρυφη δομή τους. Η βάση των νεφών αυτών μπορεί να ξεκινάει ακόμα και κάτω από τα 2km, ενώ η κορυφή τους μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να φτάσει και τα 10-12km.

Δ1. Σωρείτες (Cumulus, Cu)

Νέφος Cumulus

Τα cumulus είναι νέφη ανεξάρτητα και πολύ σαφή όρια. Είναι ιδιαίτερα πυκνά και αναπτύσσονται κατακόρυφα με μορφή ανερχόμενων όγκων που το ανώτερο τμήμα τους μοιάζει με κεφαλή κουνουπιδιού. Τα φωτιζόμενα από τον ήλιο τμήματα τους είναι εκθαμβωτικά λευκά, ενώ η βάση τους είναι συνήθως σκοτεινή και σχεδόν οριζόντια. Όταν η κατακόρυφη ανάπτυξη τους είναι μεγάλη, είναι δυνατό να οδηγήσουν σε εκδήλωση όμβρων. Αντίθετα, η παρουσία διάσπαρτων και μικρής κατακόρυφης ανάπτυξης cumulus συνδέεται με την καλοκαιρία (fair weather cumulus).

Δ2. Σωρειτομελανίες (Cumulonimbus, Cb)

Νέφος Cumulonimbus

Τα cumulonimbus είναι εντυπωσιακά μεμονωμένα νέφη με σημαντική κατακόρυφη ανάπτυξη, τα οποία έχουν συχνά την μορφή βουνών ή πύργων. Ενδεικτικό της μεγάλης κατακόρυφης ανάπτυξης τους είναι το γεγονός πως η κορυφή τους μπορεί να ξεπεράσει σε ύψος τα 12km. Το ανώτερο τμήμα τους είναι συνήθως λείο και σχεδόν πάντα πεπλατυσμένο, εκτεινόμενο πολλές φορές οριζόντια με την μορφή άκμονα. Πρόκειται για καταιγιδοφόρα νέφη που συνοδεύονται από έντονη ηλεκτρική δραστηριότητα τόσο εντός αυτών, όσο και περιμετρικά τους. Εξαιτίας των ισχυρών ανοδικών και καθοδικών κινήσεων που αναπτύσσονται σε ένα cumulonimbus, ευνοείται ο σχηματισμός χαλαζόκοκκων.

Τα παραπάνω αποτελούν μία όσο το δυνατόν περισσότερο συνοπτική παρουσίαση των σημαντικότερων τύπων νεφών. Οι βασικότερες κατηγορίες και γένη νεφών που περιγράφηκαν παρουσιάζονται με συνοπτικό τρόπο στην επόμενη εικόνα.

Στο Μέρος Β για τα νέφη θα παρουσιαστούν ορισμένοι "ξεχωριστοί" τύποι νεφών, οι οποίοι αφορούν σε νέφη που δεν απαντώνται συχνά και χρήζουν της ανάλογης προσοχής.

Επιμέλεια - Σύνταξη: Θοδωρής Μ. Γιάνναρος

ΠΗΓΗ:http://www.meteoclub.gr